Bowanglar Shundaq Kishi Idi

October 31, 2017 Leave a comment

Autori: Abduweli Ayup

image (3)

Balilirim, bowanglar tügep ketti. Rehmetlik chéqilmas qoram tash idi, owulup ketti. Yiqilmas tagh idi, gümürülüp ketti. Quchaq yetmes toghraq idi, örülüp ketti. U chong qilghan töt oghulning ikkisi siyasiy sewebtin türmide mehbus, biri yat elde musapir. Rehmetlikning közliri ya yéqindiki ya yiraqtiki oghullarni körelmey tutulup qalghan idi. Mana emdi ularning qaytip kélishini saqlap soquwatqan yürikimu herikettin toxtaptu.

Bowanglarning közi tutulup qalghanda qollirigha ésilip yighlap ketken idim. Chünki bu közler emdi yiraqtiki oghlini we altundek newrilerni körelmeytti. Shu chaghda yiraqlargha ketken dadanglarning 15 yil burun «siler milletke chiqish yoli emes, teselli izdewatisiler, » dégen sözliri qulaq tüwimde yangrighandek bolghan idi. Mana emdi, dadanglar yillar ötüpmu tapqanliq xewirini bermigen chiqish yoligha menmu atlinish aldida turattim. Shu chaghda bowaygha yürektin bashlinidighan bu yolning bizni nege élip baridighanliqini éytip bérelmigen idim.

Bowanglarning közlirini körmigini yaxshi boldi, depmu oylighan idim bir turup. Ata-Bowilarning izi qalghan, buzulup chéqiliwatqan mehellini, közliri exletler bilen tindurulghan bulaqlar we qashalanghan köz yetmes sazliqliqini, özleshtürüp teyyar qilinghan yerlerge kélip jaylishiwalghan top-Top hakawur köchmenlerni, xalaning tamlirighiche yézilghan kompartiye teshwiqatini körüp chidimaydighan u közlerning tutulup qalghinimu bir hékmet idi. Heqiqet izdigen köz heqni sözleydighan tilni jim turghuzmaytti. Éghizlar échilghan haman her bir közi ochuq uyghurgha qéri- Yash, xotun-Bala dep ayrimaydighan tuwaq teyyar, tayaq teyyar, qamaq teyyar idi.

Siler yat eldiki musapirette yashawatqan minglighan uyghurning balilirigha oxshash peqet dada, ana dégen isimlar ichide yashaysiler. Yéninglarda chöchekchi bowa, momanglar yoq. Mushundaq musibetlik künde bir chette boghulup yighlawatqan dadanglar we yum yum yash töküwatqan ananglargha qarap néme bolghanni tüzük angqirip bolalmaydighan, angqarghan teqdirdimu ularni yighlatqan azabning zadi néme ikenlikini hés qilip bolalmaydighan yashta siler. Shunga silerge bir nerse dégüm keldi.

Balilirim, uyghurlarda méyitning namizi chüshürülgendin kéyin tupraq béshida imamdin sorilidu. – «Dadimiz néme yaxshiliqlarni qilghan, qandaq adem idi?» bu soalgha imamlar bezen merhumning teripini qilip yighlap turup jawab béridu, jamaetmu yigha arilash awaz qoshidu: «mehellimizning chirighi idi, yurtimizning tüwrüki idi!» dégen sadalar yangrap, qoshaq qoshup yad étishler bashlinidu. Bezide imam sorighuchigha oylighanlirini yasap-Jabdup deydu. Jamaet süküt qilidu, bezide xoshyaqmay ikki éghiz chirayliq sözlep qoyidu, jamaet bosh esnishidu. Balilar, her qétim mushu soal soralghanda ténimni bir titrek basidu, chünki bu dunyada balimiz, u dunyada özimiz xijalet tartidighan mushundaq bir kün, bir waqit haman béshimizda bar. Bu dunyada bu soalni balimiz mehellimizdiki qilmishimizdin xewerdar imamdin, jamaettin sorisa, u dunyada bundaq soalni hayatimizdiki barliq qilmish-Etmishlirimizni körgüchi allah her birimizdin soraydu. Buwanglar bu dunya we u dunyadiki mushundaq soallargha bir ömür teyyar ötken, her zaman jawabkar yashighan kishi idi.

Bowanglarning yuqiriqi soallargha qandaq teyyarliq qilghanliqi heqqide sözlep bérey balilirim. Bir küni aydingbulaq dep atilidighan mehellimizning béshigha bir top mashreng shepke kiyishken xitaylar keptu. Ular bulaqlarning boyida qarghilardek olturup kurushkilargha su toldurup, mushtumdek momilarni chilap yeptu. Aylar ötüp kishiler néme bolghanni angqirip bolghuche mehellimizge éqip kélidighan östengning béshida bir mehelle peyda boluptu. Kishiler mashreng shepkilik xotunlarning kündüzliri östeng boyida kir yuyushqanlirini, erlerning qachqan tungguzlarni bulaq boyida qoghlap yürüshkenlirini körüptu. Shuning bilen kishilerning erwahi uchuptu. U östengning süyi bilen etken tamaqlar yéyilmes, nanlar singmes, qaynatqan chaylar ichilmes boptu.

Shundaq künlerde mehellige ürümchige ishligili ketken bowanglar qaytip keptu. U bolghan weqeni anglap, etigende bamdattin yanghan jamaetni bashlap xitaylar jaylashqan mehellige bériptu. Mashreng shepke xitaylardin biri oq chiqirip qorqutmaqchi boptu. Bowanglar tuydurmasta arqisidin egip bérip qoralini tartiwélip xitayni baghlap shepkisini éghzigha keplep qoyuptu. Östeng boyida yürgen choshqilarni sürüp toqay qilip, su boyidiki qotanlarni weyran qiptu. Shundin kéyin xitaylar su boyida kir yuyushqa, choshqa béqishqa pétinalmas bolghan iken.

Bowanglarning késili axirqi basquchqa kelgen künlerde kenttiki kishiler yoqlap kiriptu. Mehellide on ailige bir kishi bashliq qilip békitilgen bolup yoqlighuchilar qatarida shu bashliqmu bar iken. Bu mexluq mehellidiki «quran» we jaynamazlarni tizimlap kompartiye tarqatqan dersliktin bashqa barliq uyghurche kitablarni köydürgen iken. Bowanglar uni awazidin tonup, «chiqe bu öydin hey imansiz yalaqchi, sen yalaydighan tapan bu yerde yoq! chiqe, méni siyasiy mehbusning dadisi dep chaq! méni quran oqup olturuptu, dep doklat qil, chayni allahning ismi bilen ichti dep erz qil! shuni de, xitayliringgha, biz xitayning emes, allahning bendisi, bu zémin xitayning emes, allaning bizge bergen némiti! mushu tupraqqa kömülüp, mushu tupraqtin üngen xelq biz. Xitayliring bizni yalmap tügitimiz dep xam xiyal qilmisun, biz ölsek toghraqtek yene kökleymiz, nepritimiz xitayning yoligha tiken bolup ünüp ularni héch yerde xatirjem mangalmas qiliwétidu!» dep warqirap öydin qoghlap chiqiriptu.

Balilirim, bowanglarning hékayisi köp. Bizde bundaq qehriman boway we ghemguzar momaylarning chöchekliri bekmu nurghun. Eger uyghurche oqushni bilsenglar bundaq hékayilerni özünglarmu oquyalaysiler. Yat ellerde isminglardin gheyriylik hés qilidighan, tamaqliringlargha qiziqsinidighan, bayramliq kiyimliringlargha heweslinip qarap kétidighan sawaqdashliringlargha mushundaq bash egmes, aq köngül, gülsöyer we gülchiray bir milletning pushti ikenlikinglarni sözlep béreleysiler.